Betül Yasemin Keskin / Milliyet.com.tr – Son yıllarda ortaya çıkan ve deneyenlerin yarısından fazlasının şad kaldığı, hem sağlıklı bir biçimde kilo verdiren hem de kronik rahatsızlıklardan kurtaran bir formül var. Adına ‘intermittent fasting’ yani ‘aralıklı oruç’ deniyor. Çoğunlukla 16 saat aç ve 8 saat tok kalarak uygulanan bu usulün sayısız versiyonu sahip olsa da en bilinen usul öneriliyor. Aralıklı oruç birçok sıhhat problemini geride bırakmaya yardımcı oluyor fakat bunu yaparken en büyük destekçisi pek bilinmiyor. Oldukça ender duyulan lakin bir ihtilal niteliğinde olan ‘otofaji’ kavramı size bedeninizi tanımanız için farklı bir kapı aralıyor.
Otofaji, birçok kişi için yeni bir kavram. Pekala tam olarak ne manaya geliyor? Kalp ve Damar Cerrahisi Uzmanı Prof. Dr. Yavuz Yörükoğlu, otofajiyi bir otomobile benzetti. Nasıl bir otomobilin muhakkak periyotlarda periyodik bakımlardan geçmesi ve aksaklıklarının onarılması gerekiyorsa otofajinin de insan vücudunla periyodik yenilemelere sebep olduğunu söyledi. Bu kavramı anlatırken bizleri lise yıllarımızdaki biyoloji derslerimize götüren Prof. Dr. Yörükoğlu şu bilgileri verdi:
“Lise yıllarında bizlere hücrenin içindeki organcıklar anlatılırdı. Bu organcıkların içindeki ‘lizozom’ çok kıymetlidir. Lizozom hücrelerimizin içindeki çöp olmuş, DNA’sı bozulmuş ve vakitle kullanılmamış organcıkları yiyerek güç olarak kullanır ve dahası yenilerinin yapılmasını sağlar. Otofaji hücre içindeki doğal paklık, geri dönüşüm ve gençleşme operasyonudur.”
OTOFAJİYİ CANLI TUTMANIN YOLU BİR MÜDDET AÇ KALMAK
Otofajinin insan bedeni için değeri büyük, pekala tam olarak nasıl işliyor? Otofaji, Prof. Dr. Yavuz Yörükoğlu’nun ’30 Günde 10 Yıl’ kitabında da bahsettiği üzere aralıklı oruç programıyla birlikte devreye giriyor. Aralıklı oruç yapan biri kendini gereken saatlerde aç bıraktığında kandaki şeker ve aminoasit düzeyi niyet metobolizma bunu algılayıp otofajiyi tetikliyor. Otofaji, hücre içindeki eski proteinleri yer ve güç olarak kullanıyor, sonunda da yerine tazelerinin yapılmasını sağlıyor. Prof. Dr. Yörükoğlu, muhakkak müddet aç kalmanın otofajiyi canlı tutmanın en kıymetli yolu olduğunun altını çizdi.
Peki otofajiyi tetikleyen aralıklı oruç programı herkes için uygun mu? Prof. Dr. Yavuz Yörükoğlu’na nazaran bir kişinin çok ağır bir hastalığı yoksa aralıklı orucu hayatında uygulamasında hiçbir sorun yok. Üstelik Prof. Dr. Yörükoğlu’na nazaran obezitesi olan, insülin direncine sahip ve şeker hastası olan bireyler bu teknikten epeyce yarar görebilir. Yörükoğlu, obezite ya da şeker üzere hastalıklara sahip şahısların sağlıklı bir formda kilo vereceklerini, otofajiyle tetiklenen hücrelerin temizleneceğini ve böylelikle sahip oldukları hastalıkların geriye dönerek kaybolacağını da ekliyor.
‘AZ AZ SIK SIK BESLENMEK EVRİMSEL OLARAK YANLIŞ’
Elbette böylesine değerli bir tekniğin gerçek bir biçimde uygulanması çok kıymetli. Otofajinin sağlıklı bir halde işlemesi için yapılması gerekenler var. Yörükoğlu bu noktaya şu cümlelerle açıklık getirdi:
“Kandaki şeker ve aminoasit düzeyi yüksek olduğunda otofaji baskılanır. Münasebetiyle birçok diyetisyenin önerdiği az az ve sık sık yeme metodu hakikat değil. Zira bu sistem otofajiyi baskılar. Günde 6-7 kere beslenmek tarihî ve evrimsel sürecimize aykırı. 1950’li yıllara kadar günde 1 ya da 2 öğün olan beslenme biçimimiz I ve II. Dünya Savaşları’nın akabinde artan bollukla 6-7 öğüne çıktı. Bu durum da beraberinde obezite, kalp damar hastalıklarının 3 ila 5 kat ortasında artmasına neden oldu.”
SANDIĞIMIZDAN DAHA FAZLA GÜÇ VERİYOR
Dikkat çeken bir başka nokta da otofajinin bir kilo verme usulünden fazla herkesin uygulaması gereken temel bir prensip olup olmaması. İnsanların aç kaldıklarında güçlerinin azalacağını ve bitkin düşeceklerine inanmalarının yanlış olduğunun altını çizen Prof. Dr. Yavuz Yörükoğlu, otofajinin alt kümelerinin misyonlarına şu sözlerle değindi:
“Lizozomların hücre içinde biriken yağ damlacıklarını yeme faaliyetine lipofaji deniyor. Otofaji ile lipofaji tetiklendiğinde kilo verme süreci hızlanıyor. Otofaji devreye girdiğinde güç fabrikamız olan mitokondrileri de etkiliyor ve bu duruma da mitofaji deniyor. Eskimiş olan hücrelerin yenilenip güç olarak kullanılması ve yeni mitokondrilerin güç üretme kabiliyetleri de bize aslında sandığımızdan daha fazla güç veriyor.”
KALP VE BEYİN HÜCRELERİNİ KORUYAN YÖNTEM
Otofajinin bir kilo verme metodunun yanı sıra birçok hastalığı geriye döndürdüğünü ve muhtemel hastalıkları önlediğini söylemek mümkün. Prof. Dr. Yavuz Yörükoğlu’na nazaran ömrümüz boyunca sayısında hiçbir artma olmayan kalp hücrelerimiz bu noktada verilebilecek çok yeterli bir örnek. Doğduğumuzda ve öldüğümüzde tıpkı sayıda olan kalp hücreleri ne yaparsak yapalım geri getirilemiyor. İşte otofaji bu noktada da devreye girerek kalp hücreleri üzerinde muhafaza sağlıyor.
Prof. Dr. Yörükoğlu’na nazaran aralıklı orucun yararlı olduğu bir öbür organ da beynimiz. Kalp üzere beyin hücreleri de ömrümüz boyunca yenilenemiyor. Ancak aralıklı oruç esnasında salgılanan ‘beyin-türevli nörotrofik faktör’ hormonunun otofajiyi tetiklediği, beyin hücrelerinin etrafında biriken Alzheimer ve Parkinson üzere hastalıklara neden olan hücrelerin salgılanmasını önlediği biliniyor. Yani tüm bunlar da kısaca otofajinin hayati hastalıklardan koruduğu manasına geliyor.
